PARA DÜNYA/ ALEV RİGEL Adı, Heinz'dı. 1938'de 15 yaşındayken ailesiyle birlikte Almanya'dan ABD'ye göç etmişti. Heinz adı, Henry oldu. Yüksek okul eğitimini tamamlamasının ardından önce başkanlık danışmanı sonra da ABD'nin 56'ncı Dışişleri Bakanı olarak, 1973-1977 arası ülkenin dış politikasına damga vuracak, geliştirdiği "Mekik Diplomasisi" ile Vietnam Savaşı'nı bitirecekti. Bu çabaları, beraberinde Nobel Barış Ödülü'nü de getirdi. Söz konusu efsanevi diplomat, Henry Kissinger'dı. Geçen hafta hayatını kaybetti. Her diplomat gibi onun da yaşantısında renkli dönemler oldu. İşte birkaçı:
* "Yasadışı mı?"
1974 Kıbrıs Barış Harekatı'ndan sonra ABD, Türkiye'ye silah ambargosu uyguladı. O zamanlar Dışişleri Bakanı olan Melih Esenbel, 10 Mart 1975'te Ankara'ya gelen Kissinger ile görüştü. Görüşmede, ABD'nin Türkiye Büyükelçisi William Macomber da vardı. Esenbel, ABD'nin Hollanda gibi Avrupalı müttefikleri aracılığıyla Türkiye'ye yedek parçalar gönderebileceğini söyledi. Macomber, "Ama bu, yasadışı olur" deyince Kissinger, gülerek ünlü sözünü söyledi: Eskiden olsaydı, "Yasadışı olanı hemen yaparız, anayasaya aykırı olanı yapmak biraz zaman alır" (The illegal we do immediately, the unconstitutional takes a little longer) derdim. Ama Enformasyon Özgürlüğü Yasası'ndan (Freedom of Information Act) sonra böyle sözler söylemeye çekiniyorum (Kaynak: The New American Magazine) (1966'da ABD Kongresi'nde kabul edilen yasaya göre kayda geçen resmi konuşmalar, önemine göre üç-beş yıl arası gizli tutulur sonra kamuoyuna açıklanır).
* Dr Garipaşk kim?
Sinema dünyasıyla ilgilenenler, Stanley Kubrick'i (1929-1999) iyi bilir. 1968'de çevirdiği "2001: Bir Uzay Macerası" (2001: A Space Odyssey), ilk en başarılı kurgu bilim (science fiction) filmiydi ve Türkiye'de de büyük ilgi gördü. Kubrick, 1964'te bir kara mizah filmine de imza atmıştı. Sovyetler Birliği ile ABD arasında nükleer sürtüşmenin tetiklediği "Soğuk Savaş" korkusunu hicveden filmi "Doktor Garipaşk veya: Endişelenmeyi Bırakıp Bombayı Sevmeyi Nasıl Öğrendim" (Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb), İngiliz aktör Peter Sellers'in (1925-1980) üç farklı rolde göründüğü, tamamen fantezi bir konunun işlendiği çalışmaydı. Film 1989'da, Amerikan Kongre Kütüphanesi tarafından "kültürel, tarihi ve estetik olarak önemli" filmler arasına seçilmişti. Yönetmenliğini, prodüksiyonunu ve senaryo yazarlığını Kubrick yapmıştı. Filmde ABD adına çalışan Nazi bilim adamı Doktor Garipaşk'tan söz ediliyordu. Hızla yayılan bir şehir efsanesine göre Dr. Garipaşk, Kissinger'ın kendisiydi. Ama Kissinger bunu hemen yalanladı. "Ben o zamanlar Harvard Üniversitesi'nde ünlü olmayan, adı sanı duyulmamış bir öğretim üyesiydim. Dr Strangelove karakterinin benimle özdeşleşmesi mümkün değil" dedi. Ama bugün bile aynı inanç devam ediyor. Oysa Kubrick'in ilham aldığı kişi, İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanya'dan ABD'ye kaçan roket bilimci Wernher von Braun'dan (1912-1977) başkası değildi.
* "Size kadın gönderelim"
Kissinger 1973'te, ticari ilişkileri geliştirmek amacıyla Çin'e resmi bir ziyarette bulundu. ABD'li üst düzey bir yöneticinin Çin'i ziyaret etmesi, o zamanlar büyük bir olaydı. Çin'in başında Mao Çe Tung vardı (Mao Zedong da deniyor). Görüşmeler sırasında Mao, konuya girdi: "Bizde ticaretini yapabileceğimiz çok fazla bir şey yok. Ama aşırı bir kadın nüfusumuz var. İsterseniz size on binlercesini gönderebiliriz." Kissinger gibi bir diplomasi ustası bile bu sözler karşısında dona kaldı. Hemen başka bir konuya geçti. Ama Mao, şakasında ısrarlıydı: "Çin kadınlarını istemez misiniz? Size on milyon kadın gönderebiliriz." Kissinger, "ABD'ye döndüğümde bunu arkadaşlarla konuşurum" demekle yetindi. Mao, daha sonra kadın çevirmeninden özür diledi ve sözlerinin kayıtlardan çıkarılmasını istedi. Ama toplantı odası Amerikalı diplomatlarla doluydu. Biri bu sözleri, büyük bir keyifle basına sızdırabilirdi. Sızdırdı da.
* En çekici erkek
Bir öğrenciyken bile kızlara çekici geliyordu. Kadınlar onunla tanışmaktan çok büyük mutluluk duyduklarını söylüyordu. 1972'de Amerikan Playboy dergisinin yaptığı bir ankette Kissinger, "en çekici" erkek seçildi. Hollywood'un ünlüleri Diane Sawyer, Candice Bergen, Jill St. John, Shirley MacLane, Liv Ulman onu, "tanıştıkları en karizmatik erkek" olarak nitelendiriyordu. 1949'dan 1969'a kadar Ann Fleischer ile evli kaldı. 1974'te ise Nancy Maginnes'le dünya evine girdi. Magazin basını, son evliliğini şiddetle eleştirdi. Ama Nancy bu eleştirilerin, "rezillik"ten başka bir şey olmadığını söyledi.
* Cameo oyuncusu
Kissinger, filmlerde ve TV dizilerinde cameo oyunculuğu yapmayı (çok kısa rollerde görünmeyi) seviyordu. 1983'te "Hanedan", 1999'da "Kardeşimin Bakıcısı" dizilerinde göründü. Yine 1999'da, "Her Çocuk için Masallar" dizisine sesiyle katıldı. Bu kadar mı demeyin. 141 film, TV dizisi, belgesel, özel röportajda ya kendisi gözüktü ya seslendirdi ya da danışmanlık yaptı (Yaşı uygun olan okuyucularımız, TRT televizyonunda da gösterilen Hanedan dizisini hatırlayacaktır. John Forsythe, Linda Evans, Joan Collins gibi ünlülerin oynadığı dizi, beş Altın Küre ödülü almıştı).
* Ayakkabısı delik aday
1973'ün eylül ayıydı. Henry Kissinger'ın Dışişleri Bakanı olarak atanacağı bir dönemdi. Atamayı onaylayacak Senato Dış İlişkiler Komitesi'nin üyeleri karşısında biraz ter döktü. Oturduğu sandalyede sık sık ayaklarının konumunu değiştiriyordu. Bir ara ayağını çapraz bir konumda tutarken, o da ne? Kissinger'ın ayakkabısının altında büyük bir delik vardı. Haber ajanslarından United Press International'ın foto muhabiri, fırsatı kaçırmadı ve deklanşöre bastı. Fotoğrafın gazetelere servis edilmesinden sonra halk, Kissinger'ın evine yüzlerce çift yeni ayakkabı gönderdi. Numarası tutsun tutmasın. 1969'dan beri Beyaz Saray'da Ulusal Güvenlik Danışmanı'ydı ve çok koşturuyordu. Ayakkabısının eskidiğini fark etmemişti bile.
* "Köpek balıklarını uzaklaştırın"
Ünlü isimleri korumak kolay bir iş değildir. Eski gizli servis ajanlarından Dennis McCarthy, 1985 yılında çıkardığı "Başkanı Korumak – Bir Gizli Servis Ajanı'nın Hikayesi" (Protecting the President – The Inside Story of a Secret Service Agent) adlı kitapta, okuyucularıyla 1977 yılından kalma bir anekdot paylaşır. Başkan değilse bile Kissinger ve eşi, her zaman yakın korumada olmuştur. Çift, Meksika'nın tatil cenneti Acapulco'da dinlenmektedir. Yüzmek için plaja indiklerinde "Köpek balıklarına dikkat" yazılı tabelalar görürler. Kissinger sadece güneşlenmeyi tercih eder. Ama karısı yüzmek istemektedir. Kissinger korumalarından, eşini köpek balıklarından uzak tutmalarını ister. Korumalar önce tebessüm eder. Ama Kissinger şaka yapmamaktadır. Gizli servis ajanlarından Dennis McCarthy, "Korkuyorsanız yüzmeyin" tavsiyesinde bulunur. Daha sonra da "Köpek balıkları kumsala çıkarsa, onlarla mücadele ederiz" der. Kissinger, isteğinin saçmalığını fark eder ve işi bu kez şakaya vurur.
* "Tıpkı ben"
ABD'de yönetimin önde gelen figürlerinin, yağlı boya portrelerinin yapılması gelenektir. Kissinger da portresinin yapılması gerekli kişiler arasındaydı. 1978'de Dışişleri Bakanlığı, Boston'lı ressam Gardner Cox ile 12 bin dolara anlaştı. Cox daha önceki dışişleri bakanlarından Dean Acheson ve Dean Rusk'ın portrelerini yapmıştı. Ama bakanlık yetkilileri biten tabloyu beğenmedi. Kissinger'ın dinamizminin yeteri kadar vurgulanmadığını ileri sürdüler. Ressamdan değişiklik yapmasını istediler. Ama Cox, bunu reddetti. Parasını da alamadı. Kendisine sadece masrafları için 700 dolar verildi. Daha sonra Houston'dan Anthony Wills ile anlaşma sağlandı. Bu kez portre o kadar başarılıydı ki Kissinger bile "Tıpkı ben" dedi. Ardından esprisini patlattı: "Tabloyu Rushmore Dağı'na asabilirsiniz" (ABD'de Güney Dakota eyaletinde bulunan Rushmore Dağı'nın bir cephesinde dört ABD başkanının, kayalara oyulmuş dev büstleri bulunur. George Washington, Abraham Lincoln, Theodore Roosevelt ve Thomas Jefferson'ın anıt büstlerinin yüksekliği 18-20 metre arasıdır. Anıtın yapımına 1936'da başlanmış, 14 yılda bitirilmiştir. Başkanlar, ABD'ye en çok hizmet etmiş olanlardan seçilmiştir).
* Fürth taraftarı
Kissinger, gençliğinde futbol oynuyordu. Almanya'nın bir zamanlar en iyi takımlarından Greuther Fürth'ün genç takımında oynadı. 2012'nin eylül ayında Fürth'ün Schalke 04 ile oynadığı maçı izledi. Fürth, 2012-2013 sezonunda Birinci Lig'deydi. Kissinger, Fürth'ün kendi stadı Ronhof'ta oynayacağı maçı izlemeye geleceğine söz vermişti. Sözünü tuttu. Schalke'ye 2-0 yenilmişlerdi ama bu stad, çocukluğunda maçları tel örgüler ardından seyrettiği yerdi (Ne de olsa Fürth doğumluydu). Danışman ya da dışişleri bakanı olarak görev yaptığı Beyaz Saray'daki personeline, her pazartesi sabahı, masasında Alman Birinci ve İkinci Lig maçlarının sonuçlarını görmek istediğini söylemişti. Fürth'ün onur üyesiydi. Fürth'ün maçlarına ömür boyu ücretsiz girip şeref tribününde maçı izleyebilme yetkisine sahip tek taraftardı (Almanya'da hiç kimse stadlara biletsiz alınmaz. Teknik direktörler bile).
* Önemli arabuluculuk
Kissinger, ABD'nin ünlü talk şovcusu ve komedyen Jay Leno'nun eline düşmekten de kurtulamadı. Leno, bir televizyon şovuna Kissinger'ı davet ederek kendisini övdü ve arabuluculuk konusunda ne kadar becerikli olduğunu vurguladı. Gerçekten de Kissinger, dünyanın her yerinde çıkan anlaşmazlıkları çözüyor, arabuluculuk yapıp barışı sağlıyordu. Leno daha sonra bir fragman getirdi ekranlara. Kissinger, New York'ta kavga eden iki taksi şoförünü barıştırıyordu.
