PARA DÜNYA/ ALEV RİGEL İspanya'da bu aydan itibaren, yılsonuna kadar bazı hatlarda tren biletleri bedava olacak. Bu deneme sürecinde hükümet, olumlu sonuç alırsa süre uzatılacak. İspanya Başbakanı Pedro Sanchez tarafından açıklanan uygulamada, demiryolu operatörü Renfe (Red Nacional de los Ferrocarriles Espanoles – İspanyol Ulusal Demiryolu Şebekesi), kısa ve orta mesafelerdeki hatlarda yolculardan herhangi bir ücret talep etmeyecek. Bu uygulama, İspanyol halkı kadar turistler için de geçerli olacak.
Pedro Sanchez, ücretsiz biletlerin 300 km ve daha az mesafeler için geçerli olacağını duyurdu. Ancak küçük bir ayrıntı var. Yüzde 100'lük indirim, tek biletlerde değil, çoklu seyahatlerdeki kombine biletler için uygulanacak. Ayrıca uygulama, Renfe yolcuları için geçerli. Diğer özel işletmeler, bu uygulamanın dışında kalıyor. Biletler bedava olmakla birlikte 10-20 euro arasında bir bedel, depozito olarak alınıyor. Aralık ayı sonuna kadar da en az 16 kez trenle seyahat etmelisiniz. Yılsonunda depozitonuzu alıyorsunuz. Bu demektir ki, tren yolculuğu yaparken şartlara dikkat etmelisiniz.
"İKİ YAKANIZIN BİRARAYA GELMESİ ZORLAŞIYOR"
Renfe, pandemi ve arkasından gelen Ukrayna-Rusya Savaşı nedeniyle tren biletlerini daha önce yüzde 50 oranında düşürmüştü. Ancak halkın mali durumunu göz önüne alan Başbakan Sanchez, belirli bir süre için biletlerin tamamen bedava olmasına karar verdi. Sanchez, ülkede yaşam şartlarının ağırlaşması üzerine bu kararın alındığını kaydetti ve şunları söyledi: "Milyonlarca kişinin yüzyüze olduğu günlük zorlukların farkındayım. Sizin maaşlarınız giderek düşüyor. İki yakanızın bir araya gelmesi zorlaşıyor (Bu deyim, İspanyolca'da da var. Biz uydurmadık). Alışveriş sepetleriniz ise her geçen gün daha pahalıya doluyor. Bu ülkenin çalışan sınıfını sonuna kadar savunmak için gayret sarfediyorum."
İspanya Ulaştırma Bakanlığı'nın açıklaması ise şöyle: "Bu karar, yolcuların güvenli, rahat, ekonomik ve sürdürülebilir yolculuklar yapabilmesi için alındı. Enerji ve yakıt fiyatlarının artması nedeniyle yolcularımızın bu olağandışı şartlardan olumsuz etkilenmemesi için böyle bir karar alınmıştır".
TALİH KUŞU VERGİSİ
Pekiyi halkın sırtından alınan bu yükü, kim üstlenecek? İspanya hükümeti, "talih kuşu vergisi"ne güveniyor. Biraz argo olacak ama "düşeş vergi" de diyebiliriz. Bazı ülkelerde kibarca "beklenmedik gelirin vergisi" deniyor. Bir şirket veya sanayi, hiç beklenmedik şekilde ani ve yüksek bir kazanç sağlıyorsa, bu kazancın vergilendirilmesi demek oluyor. Savaş, doğal afet, jeopolitik rahatsızlık gibi nedenler, bir şirkete veya sektöre çok yüksek kazanç sağlıyorsa, bunun vergilendirilmesi gerek. İspanya da bu vergiyi, 2023 yılında uygulamaya koyacak. Hükümet, bu vergiden iki yıl içinde 7 milyar euro gelir elde etmeyi hedefliyor. Bu para, bedava tren biletlerini finanse edeceği gibi artan parayla da 12 bin yeni konutun inşa edilmesini sağlayacak ve gençlere burs edinmeleri için bir fon oluşturacak (Bu vergiyi ABD, 1980'lerde uygulamaya başlamıştı. Ama Avrupa ülkeleri için yeni sayılır).
ALMANYA VE AVUSTURYA DA İNDİRİM YAPTI
İspanya, toplu ulaşımda kolaylık sağlayan tek Avrupa ülkesi değil. Almanya da yerel ve bölgesel istasyonlar arasında bilet fiyatını aylık 9.00 euro'ya düşürmüştü. Bu paraya bir ay boyunca istediğiniz kadar tren yolculuğu yapabiliyorsunuz. Bu uygulama, Alman hükümetinin giderek artan enerji maliyetleri karşısında, halkın yükünü hafifletmeyi amaçlayan bir indirimdi.
Avusturya ise geçen yılın sonunda, ülkenin her tür kamu ulaşım aracı için geçerli, çok büyük oranlarda bilet indirimi yapmıştı. Yılda bin 95 euro'ya her tür ulaşım aracını kullanabiliyorsunuz. Günlüğü 3 euro'ya geliyor.
YÜZLERİNE BAKMAZDIK
1950'lerde ABD'de benzin fiyatı, galonda (3.78 litresinde) 27 cent'ti. 1950'lerde diyoruz. Çünkü fiyat yıllarca hiç değişmedi. Bir cent bile. Avrupa'da da durum, çok farklı değildi. Suyun benzinden daha pahalı olduğu yıllardı. Herkes kendi otomobilini kullanıyordu. Toplu taşıma araçlarına hiç kimse bakmıyordu. Hele trenlere hiç. Şimdi enerji fiyatlarının roket hızıyla yükseldiği dönemdeyiz. Trenler artık, göz bebeğimiz. Onlar hakkında birkaç ilginç bilgi:
* 1804'te İngiltere'de ilk demiryolu, lokomotif ve vagon çalışmaları başladı. İlk kamuya açık raylı ulaşım sistemi, Croydon-Wandsworth arasında açıldı. Vagonlar atla çekiliyordu. Aynı yıl dünyanın ilk buharlı lokomotifi Galler'de Richard Trevithick tarafından yapıldı. Lokomotif raylar için çok ağır olduğundan sabit makine olarak kullanıldı.
* 1829'da İngiliz mühendis Robert Stephenson, uzun yol ve yüksek hıza uygun "Rocket" adlı lokomotifi yaptı. Aynı yıl New York'ta bir şirket, İngiltere'den dört lokomotif ithal etti ve birini ticari kullanıma soktu.
* 1830'da demiryollarında ilk yolcu taşımacılığı İngiltere'de, Liverpool-Manchester hattında başladı. Yolcu vagonlarını, George ve oğlu Robert Stephenson'ın yaptığı "Roket" adlı buharlı lokomotif çekiyordu. Lokomotif, saatte 45 km hıza ulaştı. İlk lokomotifler ABD'de odun, İngiltere'de kömür yakıyordu. ABD'nin ilk buharlı lokomotifinin adı "Tom Thumb" idi. Bir ton kadar olan lokomotif, bir attan biraz daha fazla çekme gücüne sahipti. Ama attan hızlı değildi.
* 1841'de Thomas Cook adlı bir turizm girişimcisi, trenleri ilk kez turistik geziler için kullanmaya başladı. Bir geziden sonra Londra'ya dönüşte misafirleri için tren bileti aldı. Bilete bir yemek de dahildi. Thomas Cook, dünyanın en büyük turizm şirketlerinden oldu, ama iki yıl önce iflasını ilan etti.
* Trenler, dünyanın zaman dilimlerine ayrılmasını sağladı. Eskiden her kasabanın kendine göre bir saat ayarı vardı. Bu yüzden yolcular, tren saatini hep kaçırıyordu.
* 1867'da Amerikalı iş adamı George Pullman, yataklı vagonlar yapmaya başladı. Yataklı vagonlar zaten kullanılıyordu ama Pullman, bu vagonları çok daha kullanışlı ve çekici hale getirmişti.
* 1879'da Alman mucit Werner von Siemens, ilk fonksiyonel elektrikli treni geliştirdi.
* ABD'nin 16'ncı başkanı Abraham Lincoln, 1865'te bir suikaste kurban gitti. Cenazesi, bir trenle 180 kent ve kasaba dolaştırıldı. O yıllarda zaten demiryolları o kadar sayıda istasyona uğruyordu. Böylece tren, ABD'de popüler hale gelmişti.
* En uzun tren yolculuğu Portekiz ve Vietnam arasındaki hattır. Uzunluğu 16 bin 600 km'den fazladır. Herşey yolunda giderse yolculuk 12 gün sürer.
* Bir ülke sınırları içinde en uzun hat, elbette ki Rusya'dadır. Trans-Sibirya treni, Moskova'dan Vladivostok'a kadar bir haftada gider. Turistlerin de gözdesi olan bu tren, 9 bin 245 km yol kat eder.
* Japonlar, "shinkansen" adı verilen "mermi trenleri"yle, hızı yükseltti. Almanya, Fransa ve Çin de hızlı trenler yaptı. Artık hızlı trenler, uçaklarla rekabet edebilecek hıza ulaşmıştı.
* Japonların dakikliği, tren seferleri için de geçerlidir. Eğer tren, beş dakikadan fazla rötar yaparsa görevliler, yolculardan tek tek özür diler.
* Moskova trenlerinin köpek yolcuları vardır. Genellikle banliyölerden binerler ve kent merkezine yakın istasyonlarda inerler. Hangi yöne giden trene bineceklerini, nerede ineceklerini çok iyi bilirler. Amaç, çöplerden yiyecek bulmaktır.
* Trenler; buhar, dizel makine ve elektrik gücüyle hareket eder. Dördüncü bir güç daha vardır. Bugün turizm dışında pek kullanılmasa da ansiklopedilerde yerini almıştır: At
* En uzun tren istasyonu acaba nerededir? Elbette ki trenin vatanı İngiltere'de. İstasyonun uzunluğu tam 600 metredir.
* Dünyanın düz giden en uzun tren yolu Avustralya'dadır. Çok büyük bölümü çöl olan ülke için bu özellik, şaşırtıcı olmasa gerek. Yol, 478 km boyunca bir santim bile sapmadan dümdüz ilerler.
* Dünyanın en uzun treninin de Avustralya'da olması normaldir. 95 bin ton olan yük trenlerinin uzunluğu 7.3 kilometreyi bulur. Üç önde, bir ortada, bir de sonda olmak üzere beş lokomotif tarafından çekilir/itilir.
* Trenlerin dünya tarihine talihsiz bir etkisi de olmuştur. Trenler olmasaydı, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları bu kadar uzun sürmeyecekti. Trenlerle cephelere binlerce asker gönderiliyordu (Birinci Dünya Savaşı dört yıl, İkinci Dünya Savaşı altı yıl sürdü).
* Günümüzde lokomotiflerin bilgisayarı bile vardır. Üstelik bu bilgisayarlar, saniyede bir milyar veriyi işleyebilecek kadar güçlüdür. Tren bilgisayarı, makinistin hatasını bile düzeltecek yetenektedir.
* Trenlerin de "cruise control" özellikleri vardır. Önce otomobillere uygulanan bu donanım, hızınızı istenen seviyede sabit tutar. Böylece farkında olmadan hızlandığınızda polise hız cezası ödemek zorunda kalmazsınız. Trenlerde ise bu özellik hayati öneme sahiptir. Çünkü tren, hız limitini aşarsa, durdurulması imkansız hale gelir.
