PARA YAPAY ZEKA/ ŞULE GÜNER Sanıyorum 15 yıl önceydi. Ülkemize çevrimiçi lisans ve yüksek lisans programlarıyla ilgili olarak gelen iki ABD'li akademisyen ile görüşmüştüm. Akademisyenler, bazı üniversitelerimizi ziyaret ettikten sonra geleceğin eğitimiyle ilgili sorularımı cevaplamıştı.
İki akademisyen, amaçlarının sözgelimi bir mimarlık tezinin dünyanın neresine giderseniz gidin çevrimiçi ortamda her öğrenci tarafından aynı şekilde anlaşılmasını sağlamak olduğunu söylemişti. Bunun nasıl olacağını o zamanki "dijital bilgim" elvermemişti. Ne var ki zaman içinde sosyal medya platformları ortaya çıktıkça kafamda birşeyler oturmaya başlamıştı. Bugün, web2 ortamında, paylaşıma açık olduğu ve o yabancı dili bildiğiniz sürece, teze, yani bilgiye ulaşmakta sorun yok. O dili kullanarak iletişim kurmakta da…
Peki ya o dili bilmiyorsanız? Yazılanı, konuşulanı nasıl anlayacaksınız? Bu sorunun cevabını son birkaç yıldır sesi-sese veya sesi-metne dönüştüren Siri'ye benzer uygulamalar veriyordu. Ama bu uygulamaların performansı yeterli değildi. İhtiyaç, "gerçek zamanlı" iletişim, etkileşimdi. Hem de birkaç değil, onlarca hatta yüzlerce farklı dili konuşan insanların anlık iletişim kurmasıydı.
Bu ihtiyaç metaverse ile karşılanacak gibi görünüyor. Bunu yapacak olansa metaverse dijital dönemini resmen başlatan Meta. Meta'nın ekim ayından bu yana öncelikli vaatlerinden biri, oluşturacağı sanal ortamlarda anlık çeviri yapılacağını açıklamış olmasıydı. Bu yatırımın önemini bu köşeden daha önce duyurmuştuk. Meta'nın içinde Meta AI isimli bir birim bulunuyor. Meta AI, şu anda faaliyette olan Horizon Worlds veya ileride "yöneteceği" başka meta ortamlarında farklı coğrafyalardaki insanların avatarlarının birbirini anlamasını istiyor. Dilin, iletişim kurmak için engel olmamasını istiyor.
40 BİN DİLLİK DATASETİ
Meta, geçtiğimiz haftalarda yayınladığı NLLB (No Language Left Behind—200) isimli yapay zeka uygulamasıyla 200 dili sanal ortamda anlık çevirebileceğini ve bu çeviri uygulamasının mevcutlarını yüzde 44 oranında iyileştirdiğini duyurdu. Bu diller arasında, fiziksel referansları ve makine öğrenmesi algoritmalarını "şimdiye kadarki koşullarda" eğitecek verinin bile bulunmadığı diller yer alıyor.
Meta'nın oluşturduğu "40 bin dile" erişimi bulunan FLORES-200 dataseti üzerinden geliştirilen NLLB-200'ün, farklı dilllerden insanların meta ortamında biraraya gelmesine olanak sağlayacağını söyleyebiliriz. Meta AI bir ilki başarıyor, evet. Meta AI'ın ekibinde, NLLB-200 Araştırma Direktörü olarak Necip Fazıl Ayan'ın ve araştırma mühendisi olarak Onur Çelebi'nin de imzası bulunuyor.
NLLB-200'ün beklentileri karşılayamayacağı, bazı dillerde doğruluk oranının düşük olduğu yorumunu yapanlar var. Bu doğrudur. Doğruluk oranı her dilde aynı olayabilir. Ancak doğruluk oranları Google Translate'te olduğu gibi gün be gün artacak ve Meta'nın metaverse'ünde katılımcılar arttıkça bu algoritmanın başarısı yükselecek.
NLLB-200 "bu genişlikte kitlelere hitap eden" ilk uygulama olması bakımından değerli.
Milyonlarca, hatta birkaç yıl sonra belki de milyarlarca insanın birbirini sanal dünyada anlamasının web3, yani "internetin sahibi kullanıcı" bakış açısı bakımından ne anlama geldiğini hep birlikte göreceğiz.
********************
KRUVAZİYER GEMİSİ AMA GÖKYÜZÜNDE!
Sky Cruise isimli 20 adet elektrikli motorlu ve nükleer füzyonla çalışan bu uçak projesi bana Elysium filmini hatırlattı. Biliyorsunuz SpaceX, Virgin Galactic ve Blue Origin'in sivilleri atmosfer ötesine taşıyan yolculukları geçen yıl gerçekleştirmesi, insanın "havadaki" hayallerini daha da zenginleştirdi. Uzay demeyelim ama Dünya gezegenindeki atmosferi de içine alan her türlü turizmin insanların ilgisini daha da çok çekeceğinin farkındayız.
Bu fikirden yola çıkan tasarımcı Hashem Al-Ghaili, 12 yıl önce Tom Holmsten tarafından tasarlanan Sky Cruise projesini tekrardan yorulmadı. Al-Ghaili, içinde beş bin kişiyi taşıyabilecek, yapay zekayla yönetilebilecek bir otonom gökyüzü oteli projesi geliştirdi. Bu uçak henüz ortada yok. Olacak mı onu da bilmiyoruz. Ancak amaç, gerek yapay zeka gerekse füzyon enerjisi teknolojilerinin önümüzdeki 10 yıldan sonra yeterli seviyeye ulaşması halinde, bu uçağın hayata geçirilmesi… 2040 yılında faaliyete geçebileceği planlanan projede geminin rotasını yapay zeka yönlendirecek. Sadece bunu yapmakla kalmayacak elbette… Yapay zeka hava tahmini başta olmak üzere türlü tahminler de bulunarak geminin "en güvenli" şekilde; günler, haftalar, hatta belki de aylarca havada kalmasını sağlayacak. Bu projeyle ilgili en önemli bilgi, füzyon reaksiyonlarıyla ortaya çıkan enerji sayesinde uçağın yıllar boyunca havada kalabilecek şekilde çalışacak olması.
Okyanuslar arası seyahat eden kruvaziyer gemilerde hangi olanak ve aktiviteler varsa, Sky Cruise'da da aynıları bulunacak. Öncelikle özel jetlerin iniş yapması için pistler, sinema salonları, restoranlar, AVM'ler bulunacak. İnsan hayatının ve yaşam alanlarının yeni teknolojik kurgularla tasarlanması heyecan verici. Önemli olan teknolojik ilerlemelerin hangi hızda gerçekleşeceği…
