Tüketici güveni endeksi yüzde 9.2 arttı
PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Deprem ve yüksek fiyatların etkisiyle konut satışlarında düşüş eğilimi devam etti. Türkiye genelinde 2023 yılı Mart'ta 105 bin 476 konut satıldı. Mart'ta konut satışları aylık yüzde 31.8 artarken, yıllık yüzde 21.4 azaldı. Aylık bazda yaşanan artış ılımlı bir toparlanmaya işaret etti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, konut satışları 2023 yılının ilk çeyreğinde yıllık yüzde 11.5 azalışla 283 bin 215 olarak gerçekleşti. İpotekli konut satışları Mart'ta yıllık yüzde 16.5 azalışla 25 bin 262, yılın ilk çeyreğinde yüzde 13.9 azalışla 58 bin 822 oldu. İlk el satışlar ise Mart'ta yüzde 14.2 azalışla 32 bin 899, yılın ilk çeyreğinde yüzde 11.2 azalışla 83 bin 907 oldu. Yabancılara yapılan konut satışları, Mart'ta yıllık yüzde 38.7 azalarak 3 bin 415 düzeyinde gerçekleşti. Mart'ta toplam konut satışları içinde yabancılara yapılan konut satışının payı yüzde 3.2 oldu. Yabancılara yapılan konut satışlarında ilk sırayı bin 324 konut satışı ile Antalya aldı. Mart ayında Rusya Federasyonu vatandaşları Türkiye'den bin 175 konut satın aldı. Rusya Federasyonu vatandaşlarını sırasıyla 472 konut ile İran, 165 konut ile Irak ve 160 konut ile Ukrayna vatandaşları izledi.
Bu arada TCMB verilerine göre konut fiyat endeksi (KFE), 2023 yılı Şubat'ta bir önceki aya göre yüzde 8.4 artarak 767.9 seviyesinde gerçekleşti. Yüzde 8.4'lük artış, son sekiz ayın en yüksek artışı oldu. TCMB verilerine göre; Şubat'ta yıllık yüzde 141.5 oranında artan KFE, aynı dönemde reel olarak yüzde 56.3 oranında artış gösterdi. Atılım Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nevzat Saygılıoğlu, Türkiye genelinde konut satışlarının Mart'ta yıllık bazda gerilese de aylık bazda toparlanma etkisi gösterdiğini vurguladı. Şubat'ta konut satışlarının aylık yüzde 18.1, yıllık yüzde 18 gerilediğini hatırlatan Saygıloğlu, "Seçim süreci, yatırımcının kararlarını etkileyebilir. Dövizdeki oynaklığı dikkate alan yatırımcıların, konut alımına yönelebileceğini düşünüyorum. Bu çerçevede konut piyasasında aylık bazda toparlanmanın devam etmesini bekliyorum" dedi.
MART'TA BÜTÇE 47.2 MİLYAR TL AÇIK VERDİ
Merkezi yönetim bütçesi Mart'ta yıllık 47.2 milyar TL, yılın ilk çeyreğinde 250 milyar TL açık verdi. Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre bütçe gelirleri Mart'ta yüzde 83.9 artışla 286 milyar 821 milyon TL, bütçe giderleri yüzde 48.5 artışla 334 milyar 44 milyon TL oldu. Mart'ta faiz hariç giderler 288 milyar 969 milyon TL, faiz giderleri 45 milyar 75 milyon TL düzeyinde gerçekleşti. Mart'ta faiz dışı denge 2 milyar 148 milyon TL açık verdi. Mart'ta vergi gelirleri yüzde 55.9 artışla 198 milyar 590 milyon TL oldu. Dinamik Yatırım Baş Ekonomisti Enver Erkan, geçen yıl hızla artan kurumlar vergisinin 2023 Mart'ta deprem nedeniyle yapılan ertelemeler etkisiyle yüzde 75 azalarak 1 milyar 440 milyon TL düzeyinde gerçekleştiğine işaret etti. Erkan, TCMB'nin karının Hazineye aktarılmasının da etkisiyle Mart'ta vergi dışı gelirlerin yıllık yüzde 231.8 artışla 79.5 milyar TL'ye ulaştığını kaydetti. Bakanlık verilerine göre yılın ilk çeyreğinde bütçe giderleri yüzde 82.7 artışla 1 trilyon 44.8 milyar TL, bütçe gelirleri yüzde 31.9 artışla 794.7 milyar TL düzeyinde gerçekleşti. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdulkadir Develi, kurun ilk çeyrekte sabit kalmasıyla bütçeden KKM'ye herhangi bir transfer yapılmadığını belirterek, "Asgari ücret, memur ve diğer personel maaşlarındaki artış, olumsuz etkilenen bölgelere yapılan tarım yardımları ve diğer unsurlara rağmen bütçedeki bozulma ekonomideki canlılığın vergi gelirlerine yansımasıyla aşırı derecede olmadı. Devam eden kamu yatırımlarının yanında deprem bölgesine acilen yapılması gereken barınma, sağlık ve diğer harcamalar bütçeyi olumsuz etkiledi. Ayrıca deprem bölgesinde ilan edilen OHAL nedeniyle bazı vergi gelirlerinden vazgeçilmek durumunda kalındı. Ancak dünyada yaşanan ciddi daralmaya rağmen ülkemiz ekonomisinde gözlenen canlılıkla vergi gelirlerini artırmış ve krizin ve depremin etkilerini azaltmıştır" dedi.
TÜKETİCİ GÜVENİ ARTTI
TÜİK ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) iş birliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan tüketici güven endeksi Nisan'da bir önceki aya göre yüzde 9.2 artarak 87.5 düzeyine yükseldi. TÜİK, depremden etkilenen bölgeler dahil 81 ilde Nisan ayı için tüketici eğilim anketi uygulamasını gerçekleştirdi. Tüketici güven endeksi, Mart'ta 80.1 düzeyindeydi.
Bu arada geçen hafta 2022 yılı dördüncü çeyrek hanehalkı yurtiçi turizm verileri de açıklandı. Buna göre 2022 yılı son çeyrekte yurtiçinde ikamet eden 7 milyon 614 bin kişi seyahate çıktı. Yurtiçinde ikamet edenlerin seyahat sayısı 2022 yılı son çeyreğinde yüzde 18.6 azalışla 8 milyon 719 bin kişi, 2022 yılında yüzde 0.8 azalışla 52 milyon 327 bin kişi oldu. TÜİK verilerine göre yerli turistlerin yurtiçinde yaptıkları seyahat harcamaları 2022 yılının son çeyreğinde yüzde 65.8 artışla 19 milyar 59 milyon TL, 2022 yılı genelinde yıllık yüzde 96.7 artışla 114 milyar 317.2 milyon TL düzeyinde gerçekleşti.
TCMB'NİN FAİZ KARARI TAKİP EDİLECEK
TCMB, 27 Nisan'da Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısını gerçekleştirecek. 2023 Şubat'ta politika faizini 50 baz puan indiren TCMB, Mart'ta yüzde 8.5'te sabit bırakmıştı. Ekonomistlerin ağırlıklı beklentisi TCMB'nin Nisan'da politika faizinde bir değişikliğe gitmeyeceği yönünde olsa da ölçülü indirim beklentisini dile getirenler de var. Ahlatcı Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Tonguç Erbaş, TCMB'nin seçim öncesinde politika faizinde değişikliğe gitmeyeceği görüşünde. Kırklareli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın da politika faizinde değişiklik beklemeyen ekonomistlerden. TCMB'nin Nisan ayı toplantısında faiz artırımına gitmesini beklemediğini söyleyen Atılım Üniversitesi Öğretim Prof. Dr. Nevzat Saygılıoğlu, TCMB'nin seçim sonrasında yeni koşullara bağlı parasal duruşu gözden geçirebileceğini kaydetti. Merkez Bankası'nın yüzde 8.5'te beklemede kalmasını beklediklerini söyleyen Dinamik Yatırım Baş Ekonomisti Enver Erkan, sonrasındaki patikanın tamamen ekonomi politikası gelişmelerine bağlı olacağını dile getirdi. A&T Bank Baş Ekonomisti Ayşe Özden, son dönemde finansal piyasalarda ve özellikle kurda yaşanan oynaklık nedeniyle mevcut para politika duruşunun seçim öncesinde korunacağını, TCMB'nin politika faizini sabit tutmasını beklediğini söyledi. İntegral Yatırım Araştırma Müdürü Seda Yalçınkaya Özer de TCMB'nin bu toplantıda politika faizinde değişikliğe gitmeyeceği görüşünde.
ÖLÇÜLÜ İNDİRİM BEKLENTİ DAHİLİNDE..
Uluslararası emtia fiyatlarının finansman maliyetleri ve deprem kaynaklı tüketimi canlandırma ihtiyacına göre TCMB'nin PPK toplantısında faiz oranlarında bir revizyona gidebileceğini dile getiren Prof. Dr. Abdulkadir Develi, "Piyasa PPK'nın oranları sabit tutacağını veya indirmesini bekliyor" dedi.
Pamukkale Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ersan Öz, TCMB'nin geçen ay karar metninde, depremin kısa vadede ekonomik aktiviteyi etkileyeceği ancak orta vadede kalıcı etkiye sebep olmayacağını vurguladığını anımsatarak şunları kaydetti:
"Depremin etkileri devam ediyor, ayrıca güçlü ve sürdürülebilir ekonomik büyüme için sanayi üretimi de önemli. Küresel gelişmeler ve Türkiye'deki ekonomik durumu sentezlenirse 27 Nisan'daki PPK toplantısında faizlerin sabit tutulması ya da 50 baz puan daha indirim kararı çıkması şaşırtıcı olmayacaktır."
Bu arada 2023 yılı Nisan ayı piyasa katılımcıları anketine göre ise; TCMB bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı cari ay sonu beklentisi bir önceki anket döneminde olduğu gibi bu anket döneminde de yüzde 8.50 olarak gerçekleşti.
YILSONU ENFLASYON BEKLENTİSİ YÜZDE 37.77
TCMB'nin reel sektör ve finansal sektör temsilcileri ile profesyonellerden oluşan 40 katılımcı tarafından yanıtlanan ve sonuçlar katılımcıların yanıtları toplulaştırılarak değerlendirilen piyasa katılımcı anketine göre; katılımcıların cari yıl sonu tüketici enflasyonu (TÜFE) beklentisi bir önceki anket döneminde yüzde 37.72 iken Nisan'da yüzde 37.77'ye yükseldi. Katılımcıların Nisan ayı TÜFE beklentisi ise yüzde 2.65 artış şeklinde oldu. Ankete göre katılımcıların cari açık beklentisi 2023 yılı sonu için 37.8 milyar dolar, 2024 yılı sonu için 25.8 milyar dolar olarak kaydedildi. Katılımcıların GSYH 2023 yılı sonu büyüme beklentisi değişmeyerek yüzde 3.5 düzeyini korudu. Cari yılsonu döviz kuru beklentisi 22,91 TL'den 23,15 TL'ye çıktı.
"KONUT SATIŞLARINDA, BAZ ETKİSİ KAYNAKLI NORMALLEŞME YAŞANIYOR"
Prof. Dr. Abdulkadir DEVELİ / Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi
İki yıllık bir pandemi dönemi sonrasında yaşanan küresel enerji ve hammadde şoklarıyla inşaat sektöründe arz yönünde bir duraksama olmuştu. Covid-19'la beraber değişen tercihler, yabancıların konut alımı ve tüketicilerin gayrimenkul sektörüne yatırım yapma arzusu nedeniyle 2021-2022 yıllarında konut satışlarında aşırı bir artış yaşanmıştı. O nedenle şu anda konut satışlarında yaşanan azalmayı gerilemeden ziyade baz etkisi kaynaklı normalleşme olarak ifade etmek gerekir. Ayrıca bu azalışta depremin de ciddi etkisi bulunuyor. 6 Şubat'ta Kahramanmaraş merkezli gerçekleşen depremlerden etkilenen şehirlerde konut sektörünün durma noktasına gelmesi ülke genelinde konut satış eğilimini olumsuz etkiledi. Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye, Şanlıurfa illerinin toplam konut satışları 2023 yılı Şubat'ta yüzde 57.3 düşerken, Mart'ta bu illerin toplam konut satışları yüzde 45.2 düşüş gösterdi. Seçimin sonucuna bağlı olarak sektörün eskisi gibi yukarı yönlü devam etmesi bekleniyor.
"EK BÜTÇE İHTİYACI GÜNDEME GELEBİLİR"
Prof. Dr. Ersan ÖZ / Pamukkale Üniversitesi Öğretim Üyesi
Depremin bütçe rakamlarında etkisi mal ve hizmet alım giderleri ve cari transferler kalemlerinde belirgin bir şekilde görüldü. Merkezi yönetim bütçe giderlerinde; depremin yol açtığı ihtiyaçlar nedeniyle büyüyen cari transferler kalemi Mart'ta, yıllık yüzde 45.4 artarak 124 milyar 694 milyon TL oldu. Böylece bütçede öngörülen 1.7 trilyon TL ödeneğin yüzde 7.4'ü kullanıldı. Söz konusu dönemde, mal ve hizmet alım giderleri için bütçede öngörülen 318.7 milyar TL ödeneğin yüzde 8.8'i harcandı. Martta yüzde 103.4 artışla 28.14 milyar TL mal ve hizmet alım gideri gerçekleşti. 11 ilde büyük can ve mal kaybına yol açan depremler Şubat ve Mart ayında merkezi yönetim bütçesini olumsuz yönde etkilediği ifade edilebilir. Etkilenen bölge ekonomisi ve bölgeyle alışverişi olan iç ve dış tedarik zinciri düşünüldüğünde, bütçe dengelerinde yaşanan/yaşanacak doğal bozulmalar ileri ki dönemlerde genel ekonomik seyri de göz önünde bulundurularak ek bütçe ihtiyacını gündeme getirebilir. Bu arada depremlerin konut satışları üzerindeki baskısı devam ediyor. Son dönemde enflasyonun yüksek seyrine karşın konut fiyatlarının artık önceki dönemlere kıyasla aynı paralelde artmadığını görüyoruz. Bunun önemli bir nedeni konuta olan talebin son birkaç ayda canlılığını yitirmesi ve buna bağlı olarak konut satışlarının azalması. Bunun yanı sıra mevduat faizlerinin yavaş yavaş yükselmeye başlaması ve altında yaşanan seyir konuta olan talebi biraz düşürdü. Bu durum ise konut satışlarında etkisini göstererek konut satışlarının azalmasına yönelik önemli bir etkiye sebep oldu. Ayrıca kur korumalı mevduatta yapılan düzenlemeler mevduat faizlerinde yukarı yönlü bir etkiye neden oldu. Enflasyon ile faiz arasındaki makas daralıp birbirine yaklaştıkça konut satışlarında düşme ve konut fiyatlarında gerileme yaşanacağı ifade edilebilir.